ریشه لغوی                                                                                                                 

Magma   کلمه‌ای است یونانی به معنی خیر که برای مذابهای طبیعی سیلیکاته بکار گرفته می‌شود.


 

  اطلاعات اولیه     

به مواد مذابی که در نرم کره زمین قرار دارند و بر اثر فشار کم و دمای بالا به صورت نیمه جامد و گاه حتی مایع قرار دارند، ماگما گویند . تفتال یا ماگما به سنگهای گداخته‌ای

که اغلب در اتاقک مذابی در زیر رویه زمین قرار دارند گفته می‌شود. این مواد گاه در پی انفجار و پُکش آتشفشانی به صورت مواد آذرآواری و گدازه به روی سطح زمین میریزند. به مجموعه فرآیندهایی که طی آن مواد مذاب یا همان ماگما از اعماق زمین با سطح می آید ماگماتیسم می گویند که خود شامل دو بخش پلوتونیسم و ولکانیسم می باشد. پلوتونیسم به آن دسته از رویدادهایی گفته می شود که به موجب آن ماگما از اعماق زمین به سمت بالا حرکت کرده ولی به سطح زمین نمی رسد و در درون زمین سرد شده و توده های سنگهای آذرین درونی همچون گرانیت را پدید می آورد و ولکانیسم به فرآیند هایی گفته می شود که در طی آن ماگما به سطح زمین راه می یابد. ماگمایی که به سطح زمین رسیده باشد را لاوا می نامند که بر اثر سرد شدن آن توده های سنگهای آذرین بیرونی همچون بازالت پدید می آیند. لازم به ذکر است توده های آذرین درونی ممکن است به چهار شکل در زیر زمین تشکیل شوند که عبارتند از : باتولیت که وسیع‌ترین نوع توده هاست، لاکولیت که قارچی شکل است، سیل و دایک. تفتالها در دمای میان 1200 تا 1800 درجه سانتیگراد پدید می‌آیند.

به طور کلی، ماگما مایعی است سیلیکاته با گرانروی زیاد همراه با گاز و مواد فرار گدازه یا لاوا ماگمایی است که مواد فرار خود را از دست داده باشد. ماگماها ممکن است کاملا مایع و یا نیمه متبلور باشند. گدازه‌ها معمولا نیمه متبلورند. زیرا محتوی بلور ، کانیهایی هستند که نقطه ذوب و یا انجماد بالاتر دارند. این بلورها یا مستقیما از ماگما متبلور شده‌اند و یا کانیهای دیرگداز سنگ ما در ماگما هستند که از سنگ مادر جدا شده و به داخل ماگما افتاده‌اند.

انواع ماگما  

"یاگار" ماگماها را از لحاظ محتوی گاز به سه دسته به قرار زیر تقسیم می‌کند:

·         هیپوماگما: 

ماگمایی است محتوی گاز فراوان و تحت فشار که به علت فشار زیاد لیتوستاتیک گازها در ماگما بصورت محلول باقی مانده‌اند.

·         یرو ماگما:
ماگمایی است پرگاز و کف مانند که گازهای آن آزاد شده اما از ماگما خارج نشده است.

·         اپی ماگما:
ماگمایی است فقیر از گاز شبیه به گدازهها.

گرانروی ماگماها

گرانروی ماگما بسته به ترکیب شیمیایی ، درجه حرارت و مقدار درصد گاز محلول تغییر می‌کند. گرانروی ماگماهای بازالتی حداقل 100 پواز و گرانروی ماگماهای گرانیتی بین ³ 10 تا ⁶ 10 پواز می‌باشد. گازهای محلول در ماگما سبب پایین آمدن وزن مخصوص کلی ماگما و نیز تقلیل گرانروی می‌شوند. گرانروی یک ماگما با پیشرفت تبلور در آن ماگما نسبت مستقیم دارد. زیرا افزایش فازهای جامد و بالا رفتن درصد سیلیس در مایع باقی مانده موجب افزایش گرانروی می‌شود.

حرارت ماگماها

حرارت ماگماها بین 1500 تا 500 درجه سانتیگراد است. ماگماها وقتی می‌توانند به سطح زمین برسند که حرارتی بین 950 ( ریولیتها ) تا 1200 درجه سانتیگراد ( بازالتها ) داشته باشند زیرا در کمتر از این حدود حرارتی ، ماگماها منجمد شده و در همان عمقی که هستند متوقف می‌شوند.

ترکیب شیمیایی ماگماها

مطالعات زیادی برای تشخیص ترکیب شیمیایی ماگماها از لحاظ کانی شناسی ، درصد اکسیدها و مواد فرار صورت گرفته و نتیجه این شده که ماگماها اصولا از اکسیدهای مختلف تشکیل شده‌اند اما بسته به نوع ماگما درصد هر اکسید متفاوت است. اکسیدها عمده سازنده ماگماها عبارتند از:

Si O₂ , Al₂O₃ , Fe O , Fe₂O₃ , Ca O , Mg O , Na₂O , K₂O , Ti O₂ , Mn O , P₂O₅ , H₂O , C O₂

علاوه بر اکسید‌ها فوق ، ترکیبات زیر نیز در ماگماها دیده شده‌اند:

Fe Cl₃ , Al cl₃ , B O₃ , H F , H CL , C O , S O₂ , S H₂ , H₂ , N H₃ , C H₄