آتشفشان روزنه‌ای در سطح زمین است که سنگ‌های گداخته، خاکستر و گازهای درون زمین از آن به بیرون فوران می‌کنند. فعالیت آتشفشانی با برون‌افکنی صخره‌ها، با گذشت زمان باعث پیدایش کوه‌های آتشفشانی بر سطح زمین می‌شود. آتشفشان‌ها معمولاً در نقاطی یافت می‌شوند که ورقه‌های زمین‌ساخت، همگرایی یا واگرایی دارند.

درون زمین توده مایعی داغ و قرمزرنگ وجود دارد به نام ماگما (تَفتال). ماگما با رسیدن به سطح زمین، گُدازه‏ نامیده می‌شود که این فرایند باعث تشکیل آتشفشان می‌شود. در گدازه حباب‌های گاز وجود دارد.

بروز آتشفشان تأثیراتی به همراه دارد که یکی از آن‌ها تغییر آب‏وهوا است. آتشفشان می‌تواند باعث بارش باران‏ و ایجاد رعد و برق شود. آتشفشان‏ها می‏ توانند تأثیراتی درازمدت در وضعیت آب‌وهوا ایجاد کنند. از طرف دیگر، گدازه‏هایی که سریع حرکت می‌کنند، می‏ توانند باعث مرگ انسان‏ها شوند؛ چون خاکستر حاصل از بروز آتشفشان، تنفس را دشوار می‏ کند.

می‌دانیم که زمین در ابتدا به حالت کره گداخته‌ای بوده‌است که پس از طی میلیون‌ها سال بخش خارجی آن به صورت قشر سختی در آمد.>> این پوسته به دفعات بر اثر عبور مواد مذاب درونی سوراخ گردید و سنگ‌های آتشفشانی زیادی به سطح آن رسید. این عمل حتی در عصر کنونی نیز ادامه دارد. تمام پدیده‌هایی که با فوران توده‌های مذاب بستگی دارند، پدیده آتشفشانی می‌گویند و علمی را که هدف آن بررسی این پدیده‌هاست آتشفشان‌شناسی می‌نامند.

وقتی که از فعالفوران توده های بزرگی از خاکستر در ایسلند در اثر فعال شدن یکی از آتشفشانهای خفته این منطقه باعث شده است نشریه علمی لایو ساینس گزارشی درباره حقایق و رویدادهای بزرگی که به واسطه آتشفشانها به وجود آمده اند منتشر کند.

در حال حاضر در حدود هزار و 500 آتشفشان سرتاسر کره زمین را پوشانده اند و برخی از آنها به صورت متوالی و برای سالها فوران کرده و می کنند. این پدیده وقتی رخ می دهد که سنگهای مذاب یا ماگما تحت فشار و با سرعت به سمت بالا حرکت کرده و بخش ضعیفی از پوسته زمین را شکافته و به خارج راه پیدا کنند.

مخازن زیرزمینی ماگماها می توانند برای صدها سال در زیر زمین مخفی باقی بمانند و سپس به شکلی دور از انتظار و ناگهانی فوران کنند. نشریه لایو ساینس در پی فوران آتشفشانی در ایسلند پس از 200 سال خاموشی و در اواخر روز پنجشنبه که منجر به فوران مقادیر زیادی آب داغ، خاکستر و سنگ ریزه شده و بسیاری از پروازهای فرودگاه های اروپایی را با اختلال مواجه کرد گزارشی از 11 نکته درباره آتشفشانهای جهان منتشر کرده است.

1- سنگهای متخلخل آتشفشانی تنها سنگهایی هستند که از توانایی شناور بودن بر روی آب برخوردارند. این سنگها معمولا خاکستری و مملو از حفره های حباب مانند هستند که در اثر خروج سریع و پرفشار گازهای داغ از میان سنگها به وجود می آیند.

2- نیرومندترین آتشفشانهای جهان ابرآتشفشان نام دارند. انفجار یک ابرآتشفشان می تواند بارانی از آتش را تا مسافت هزاران مایل بر زمین بباراند و منجر به ایجاد تغییرات آب و هوایی شود. تغییراتی از قبیل کاهش دمای هوا که در نتیجه آزادسازی چندین تن خاکستر در اتمسفر زمین به وجود می آید. این هیولاها دستهای وحشتناک خود را هر چند صد هزار سال یکبار رو می کنند. یکی از بزرگترین آنها در پارک ملی "Yellowstone" قرار دارد و دانشمندان نیز اعلام کرده اند انفجار این آتشفشان نزدیک است.

3- بزرگترین انفجار آتشفشانی تاریخ به کوه "تامبورا" واقع در جزیره "سامباوا" در اندونزی تعلق دارد. انفجار و فوران این آتشفشان در سال 1815 منجر به مرگ 100 هزار انسان شد. اندونزی از بیشترین تعداد آتشفشانهای فعال تاریخ در حدود 76 آتشفشان برخوردار است.

4- بیشتر آتشفشانها در لبه صفحه های تکتونیکی رخ می دهند، صفحه های بزرگ سنگی که سطح زمین را تشکیل داده اند. اما برخی از آتشفشانها از جمله ابرآتشفشان "Yellowstone" بر روی مناطقی دیگر به نام مناطق داغ یا فعال آتشفشانی قرار گرفته اند که ماگماها در این مناطق مسیر خود را به آرامی از اعماق به سمت سطح زمین باز می کنند.

فوران توده های خاکستر در ایسلند

5- ایسلند مشهور به سرزمین آتش و یخ بر فراز آتشفشانهای نوار نیمه اقیانوسی اطلس قرار دارد. آخرین فوران آتشفشان "Eyjafjallajokull" در آوریل 2010 در برابر فواران قدرتمند آتشفشان Skaptar در سال 1783 بسیار کوچک به نظر می آید، این انفجار آتشفشانی تمامی منابع کشاورزی و شیلات جزیره را نابود کرده و منجر به قحطی شد که جان یک پنجم از مردم جزیره را گرفت.

6- انفجار سال 1991 آتشفشان Pinatubo در فیلیپین از انفجار Skaptar نیز سخت تر بود. این انفجار در حدود 22 میلیون تن دی اکسید سولفور را به خارج از زمین انتقال داد که این ماده به چرخه مواد زمین وارد شده و حرارت جهانی را حداقل 0.5 درجه سلسیوس کاهش داد.

7- آتشفشانها توانایی رشد کردن دارند با انباشته شدن گدازه ها و خاکسترها لایه های جدیدی به آتشفشان افزوده شده و ارتفاع آن را افزایش می دهند. این یکی از شیوه های رایجی است که کوه ها بر اساس آن ساخته می شوند.

8- آتشفشانها می توانند منقرض شوند. زمانی که دانشمندان اعلام می کنند از این پس آتشفشانی هرگز فوران نخواهد کرد، در واقع انتظار منقرض شدن و نابود شدن آتشفشان وجود دارد. آتشفشانهایی که در حال حاضر فعال نیستند اما احتمال فعال شدن آنها وجود دارد آتشفشانهای خفته خوانده می شوند.

9- فشار مستقیم برخی از فورانهای آتشفشانی می تواند منجر به شکل گیری مخازن ماگمایی شود که در هم فرو می ریزند و حفره های عظیم و کاسه مانندی به نام "کالدرا" به وجود می آورند.

10- بزرگترین آتشفشان موجود بر روی زمین، آتشفشان Mauna Loa واقع در هاوایی است. این آتشفشان یکی از پنج آتشفشان موجود در هاوایی است که در ارتفاع سه هزار و 962 متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است. جزایر هاوایی در واقع به واسطه نقاط داغ و فعال آتشفشانی به وجود آمده اند.

11- آتشفشانها باعث رنگین تر شدن غروب خورشید می شوند، زمانی که آتشفشان "Kasatochi" در سال 2008 فوران کرد مردم سرتاسر جهان شاهد رنگمایه های فوق العادی زیبای نارنجی و سرخ رنگی در غروب خورشید بودند. این رویداد دیدنی ناشی از انتشار ذرات خاکستر در اتمسفر زمین است که باعث شکست بیشتر پرتوهای خورشیدی در آسمان می شوند.یت آتشفشانی صحبت می‌شود در فکر خود فوران‌های بزرگ، سیل‌هایی از گدازه، بهمن‌هایی از سنگ‌های گرم و خاکستر، گازهای سمی و خطرناک و انفجارهای شدید در نظر مجسم می‌نماییم که با مرگ و خرابی همراه‌است. به قول ریتمن کسی که این حوادث را می‌بیند هرگز نمی‌تواند فراموش کند و این امر به قدرت عظیم طبیعت و ضعف نیروی انسانی مربوط است.

انواع آتشفشان

الف) آتشفشان نوع ولکانو:

ب) آتشفشان سپری (هاوایی) :

ج) آتشفشان استرومبولی :

د) آتشفشان نوع وزوو :

تفرا :

آتشفشان نوع سیندر: